LA FILHA DAU CAPITANI Chapitre IV

CHAPITRE IV

LO DUEL

En garda, defend-te !

Me veiras te traucar lo ventre.

                Cniajnín

C

Quauquas setmanas passeren, e ma vita a Bielogòrsc venguet pas solament suportabla, mas quitament plasenta. Era reçaubut coma un parent dins la maison dau comandant. L’òme e la femna eran plan de brava gent. Ivan Cozmich, que era passat per los enfants de tropa per venir oficier era un òme simple, que aviá gaire d’instruccion, mas tot plen d’onestetat e de bontat. Quo era sa femna que lo menava, mas quò s’acordava plan emb son indoléncia. Vassilissa Iegòrovna s’ocupava daus afars militars coma daus seus e comandava dins la fortaressa parier coma dins sa pita maison. La Mària Ivànovna ’chabet tòst de far la sauvatja coma me. Aprenguerem a nos coneitre. Trobí una dròlla plena d’eime e de sensibilitat. Sens me’n rendre compte, m’estachí a ’quela brava gent, quitament a Ivan Ignàtich, lo luòctenent bòrlhe de la garnison. Shvabrin aviá dins l’idéia que l’òme aviá una relacion mau-onesta emb la Vassilissa Iegòrovna, çò que aviá pas la mendra versemblança, mas eu ne’n migrava gaire.

Fuguí nommat oficier. Ma vita ne’n venguet pas mai penibla. Dins ’quela fortaressa astrucha, i aviá pas de revudas, pas d’exercicis, pas de torns de garda. Per se far plaser, daus còps, lo comandant fasiá far l’exercici a sos sodards, mas cujava pas lor far saber quau costat era lo drech e lo quau lo mance, mai si mai d’un, chasque còp que devian virar, per pas se trompar, fasian sus ilhs un signe de crotz. Shvabrin aviá quauques libres francés. Me metí de los legir, e me’n venguet lo gost de la literatura. Tots los matins legissiá, m’exerçava a la traduccion, mai daus còps a compausar daus vers. Disnava regulierament chas lo comandant, ente aviá costuma de passar lo resta de la jornada. De temps en temps, lo pair Gueràssim e sa femna, l’Acolina Pamfílovna, la prumiera portairitz de novelas dau país, venian velhar. A.I. Shvabrin e, quò vai sens dire, nos vesiam tots los jorns ; mas trobava sa conversacion de mai en mai mau-plasenta. Sas colhonadas sens fin a perpaus de la familha dau comandant me plasian pas dau tot, subretot sas remarcas ponchudas sus lo compte de la Mària Ivànovna. Aviá degun mai per companhiá a la fortaressa, mas ne’n desirava quitament pas.

Los Bachquirs fagueren mentir las prediccions ; se revolteren pas. La patz reinava autorn de nòstra fortaressa. Mas la tranquillitat fuguet ropta d’un sole còp per un incident intèrne.

Coma z’ai dich, m’ocupava de literatura. Mas experienças eran remarcablas per l’epòca, e Alexandr Petròvich Somaròcov ne’n faguet tot plen de compliments quauquas annadas pus tard. Un còp, arribí a escriure una pita chançon que ne’n era content. Quo es plan conegut, los poetas fan semblant de damandar conselh per l’amor de trobar un auvidor benvolent. Alaidonc, torní copiar ma pita chançon e la portí a Shvabrin, que era lo solet dins la fortaressa  capable d’estimar las òbras d’un poeta. Aprep un pitit preambule, surtí mon quasern de ma pòcha e li legí ’quilhs vers :

En tuar la pensada amorosa,

Tasche plan d’obludar la bela,

E, a ! en fugir la Mashà,

Pense trobar la libertat.

Mas los uelhs que m’an fait preisonier

A tot moment son davant me

E an treblat mon esperit,

An roinat la patz de mon arma.

Tu que coneisses mos malurs,

Masha, pren pitat de me,

De me veire dins lo torment,

Paubre preisonier de tu.

– Coma zo trobas ? damandí a Shvabrin, en esperar daus compliments, coma un tribut que m’era degut de totas faiçons. Mas fuguí plan deçaubut quand Shvabrin, que de costuma era perdonaire, anonciet sens balançar que ma chançon valiá ren.

– E perqué ? damandí sens far veire mon despiech.

– Perque, respondet, ’quilhs vers son pas melhors que los de mon mestre, Vassíli Quirílich Trediacòvsqui. Me fan pensar a sos meschants coblets d’amor.

Puei me prenguet lo quasern e se metet de ne’n ressegre sens pitat tots los vers e tots los mots en se trufar de me d’un biais plan fissador. I tenguí pus, li ’rachí mon quasern de las mans e li dissí que jamai pus de ma vita li fariá veire mas compausicions. Shvabrin se trufet quitament de ’quela menaça.

– Veiram ben, çò-disset, un poeta pòt pas far sens auvidor, pas mai que Ivan Cozmich de son carrafon de vòdca avant de disnar. Mas la quau es-quò ’quela Masha que li declaras ta tendressa e ta dolor d’amor ? Es-quò pas la Mària Ivànovna ?

– Quo es pas ton afar, respondí, potinhat, quau es ’quela Masha. Ai pas mestier de ton avis, mai de tas supausicions.

– Ò-ò ! Poeta glorios e galant taisos ! contunhet Shvabrin, que m’esfeunissiá de mai en mai. Mas escolta un conselh d’amic ; si voles que quò marche, te conselhe pas de t’i prener entau, emb de las pitas chançons.

– Que voles dire, monsur ? Explica-te ! 

– Emb plaser. Quò vòu dire que si voles que la Mària Ivànovna te venhe veire quand fai brun, a la plaça de tas pitas chançons, òfra-li un parelh de pendents d’aurelhas.

Me sentí bulhir los sangs.

– Perqué as d’ela una idéia pariera ? li damandí, en taschar malaisadament de retener ma colera.

– Per l’amor, respondet en se rire coma un demon, que coneisse d’experiéncia sas abitudas e son caractari.

– Quo es pas verai, coquin ! m’escredí, enrabiat. Quo es una messonja de las mai desvergonhadas !

La chara de Shvabrin se tresmudet.

– Ne’n vos tiraretz pas entau, me disset, en me sarrar lo braç. Me donaretz satisfaccion.

– A ton servici. Quante voldras ! respondí, plan content. 

A ’queu moment, era preste a l’espeunar.

Aní còp sec veire Ivan Ignàtich e lo trobí emb una agulha a la man ; la femna dau capitani li aviá comandat d’enfilar daus champanhòus que voliá far sechar per l’ivern.

– A, Piòtr Andreich ! Setz plan benvengut ! Pòde vos damandar l’afar que vos mena ?

En pauc de paraulas, li expliquí que m’era braulhat emb Alexei Ivanich e que li damandava, a se, Ivan Ignàtich, d’estre mon tesmoenh. Ivan Ignàtich m’escoltet emb atencion, sens ’restar de m’espiar emb son uelh solet.

– Me disetz que voletz traucar la peu d’Alexei Ivanich e voletz que ieu siá vòstre tesmoenh ? Quo es ben quò ?

– Quo es quò.

– Perdonatz-me, Piòtr Andreich. Qu’avetz manigançat ? Vos ses baralhat emb Alexei Ivanich ? Brave malur ! L’insulta se pendilha pas a la botoniera. Vos a insultat, insultatz-lo. Vos a fotut sus lo morre, brejatz-li las aurelhas, un còp, dos còps, tres còps ; puei separatz-vos, vos tornaram acordar. Autrament, es-quò ben far de tuar son vesin, zo vos damande ? Mai enquera, si quo era vos que picavatz Alexei Andreich. Diu me perdòne que l’aime gaire. Mas si quo es eu que vos trauca ? Quo será dau brave trabalh ! E lo quau se trobará béstia, zo vos damande ?

Los rasonaments dau bon luòctenent me fagueren pas balançar. Volguí pas chamjar d’idéia. 

– Coma voldretz, disset Ivan Ignàtich. Fasetz coma pensatz. Mas perqué faudriá que fuguesse tesmoenh ? De quau drech ? La gent se baten, quo es pas d’aüei. Ai maniat dau Suedés mai dau Turc ; ai vut de tot.

Taschí coma poguí de li explicar lo ròtle d’un segond, mas aguí beu far, Ivan Ignàtich i comprenguet ren. 

– Vos damande perdon, mas si me deve meslar de ’quel afar, fariá benleu mielhs d’anar veire Ivan Cozmich per li raportar, per obligacion militara, que quauqua meschanta coquinariá que vai contra l’interès de l’estat es a se manigançar dins la fortaressa, e damandar a monsur lo comandant si trobariá pas desirable de prener las mesuras oportunas…

Prenguí paur ; supliquí Ivan Ignàtich de ren dire au comandant, e zo li faguí prometre. Me donet sa paraula e decidí de far sens se.

Passí la serenada, coma de costuma, chas lo comandant. Fasiá semblant d’estre content e indiferent per l’amor de ren laissar sospechar e d’evitar las questions mauvengudas ; mas reconeisse que aviá pas lo sang-freg de que se pòden vantar quasi totjorn los que an estat dins ma situacion. ’Queste ser, era portat a la doçor e l’atendriment. La Mària Ivànovna me plasiá mai que de costuma. L’idéia que la vesiá benleu per lo darnier còp li donava per me quauqua ren d’esmovent. Shvabrin venguet. Lo prenguí a part e l’assabentí de ma conversacion emb Ivan Ignàtich.

– Avem gran mestier de segonds, disset sechament ; faram sens ilhs.

Convenguerem de nos batre darreir las barjas rasis la fortaressa e de nos i trobar l’endeman matin a set oras. Parlavam tots dos tan suausadament que Ivan Ignàtich, de jòia, se traït.

– Quò fai un moment que agués faugut far entau, me disset, plan content ; una meschanta patz vau mai qu’una bona baralha ; au diable l’onor si gardatz la vita. 

– De que ? De que, Ivan Ignàtich ? disset la comandanta que tirava las cartas dins lo canton ; ai pas ben auvit.

Ivan Ignàtich, que me vesiá maucontent e se rapelava sa promessa, se treblet e saubet pas que respondre. Shvabrin venguet a son secors.

– Ivan Ignàtich, çò-disset, apròba nòstre acòrd.

– E emb lo quau, mon amic, as agut baralha ?

– Ieu e Piòtr Andreich nos som brejats per de bon.

– E perqué donc ?

– Per una pita chançon de ren dau tot, Vassilissa Iegòrovna.

– Avetz trobat mejan de vos braulhar ! Per una chançon ! Coma se fai-quò ?

– Veiquí. I a gaire de temps Piòtr Andreich a fait una pita chançon que m’a chantada aüei e ai enrotat la miá :

Filha dau capitani

T’anes pas passejar a mianuech…

Ne’n venguerem a nos brejar. Piòtr Andreich cuget s’esmalir, mas ’chabet per estimar que tot lo monde an lo drech de chantar çò que vòlen per quau que siá. Quò se ’chabet entau.

L’esfrontariá de Shvabrin manquet m’esmaliciar, mas degun mai compreniá l’insoléncia de sas paraulas en-dejos, dau mens, degun ne’n faguet de cas. La conversacion passet de las chançons aus poetas ; lo comandant remarquet que eran tots daus loirards e daus sadolauds e me conselhet en amic de laissar la poesia, chausa que valiá ren per lo servici e que menava a ren de bon.

Podiá pus endurar la preséncia de Shvabrin. Prenguí comget dau comandant e sa familha. Un còp tornat chas me, ’visí mon espaja, passí los dets sus la poncha e me coigí en damandar a Savielich de m’esvelhar a sieis oras.

L’endeman, a l’ora convenguda, era desjà darreir las barjas a esperar mon enemic. Fuguet tòst ’ribat.

– Quauqu’un pòt nos veire. Faut pas perdre de temps.

Quiterem nòstres unifòrmes e demorerem en gilet. Tirerem nòstras espajas. A ’queu moment, de darreir una barja, veguerem surtir Ivan Ignàtich emb benleu cinc invalides. Nos ordonet d’anar chas lo comandant. Obaïrem, despiechats. Los sodards nos encerclavan. Anerem a la fortaressa darreir Ivan Ignàtich, que nos menava en trionfe en s’uflar que quo era pas de creire.

Entrerem dins la maison dau comandant. Ivan Ignàtich drubit las pòrtas e anonciet :

– Los ai menats ! 

La Vassilissa Iegòrovna nos esperava.

– A, mos paubres dròlles ! Quo es dau brave ! Coma ? De que ? Enginhar un murtre dins nòstra fortaressa ! Ivan Cozmich, fai-los arrestar còp sec. Piòtr Andreich, Alexei Ivanich, portatz-me ’quí vòstras espajas ; balhatz, balhatz. Palashca, pòrta-las a la granja. Piòtr Andreich, esperava pas quò-’quí de ta part. Deurias aver onta. Quo se compren per Alexei Ivanich que es estat mutat de la garda per son crimi, que creu pas au bon Diu, mas tu ? Prenes lo mesma chamin ?

Ivan Cozmich aprobava sa femna dau tot au tot e, en mòda de senténcia, tornava dire : 

– As auvit ? La Vassilissa Iegòrovna a rason. Los duels son formalament interdichs dins lo reglament militar.

De ’queu temps, la Palasha nos prenguet nòstras espajas e las portet a la granja. Me poguí pas retener de rire. Shvabrin contunhava de se carrar :

– Emb tot lo respect que vos deve, disset, sens perdre son sang-freg, pòde nonmas remarcar que vos donatz de la pena per ren en nos sometre a vòtre jutjament. Laissatz-zo a Ivan Cozmich, quo es de sa responsabilitat.

– A, mon amic, repliquet la comandanta, l’òme e la femna serian pas un sole esperit e una sola charn ? Ivan Cozmich, que fas ’quí a badar lo bec ? Barra-los còp sec ente seran separats au pan e a l’aiga jusc’a temps que lor bestiariá siá garida, e que lo pair Gueràssim lor balhe una peniténcia, que damandan au bon Diu de lor perdonar e que se repentan davant los òmes.

Ivan Cozmich sabiá pas coma far. La Mària Ivànovna era blancha coma un linge. Petit a petit, la tempesta s’estanchit, la comandanta s’assuauset e nos obliget de nos embraçar. La Palasha nos tornet nòstras espajas. Surtirem de chas lo comandant en far semblant d’aver fait la patz. Ivan Ignàtich nos seguet. 

– Avetz pas onta ? li dissí, esmalit. Nos avetz desnonciats au comandant aprep aver donat vòstra paraula.

– Lo bon Diu m’es tesmoenh que ai ren dich a Ivan Cozmich. Quo es la Vassilissa Iegòrovna que m’a fait parlar. A pres totas las dispausicions sens ren dire au comandant. Mas lauvat siá Diu que quò ’chabés entau.

Emb ’quelas paraulas, prenguet lo chamin de sa maison ; Shvabrin e me demorem chara a chara.

– Nòstre afar se pòt pas ’chabar entau, li dissí. 

– De segur. Respondretz emb vòstre sang de vòstra impertinéncia. Mas aura nos van probablament survelhar. Faudrá que fasam semblant quauques jorns. Au reveire !

E  nos eslunherem l’un de l’autre sens far ren pareitre. 

Un còp tornat chas lo comandant, aní a mon abituda me sietar a costat de la Mària Ivànovna. Ivan Cozmich era pas ’quí e la Vassilissa Iegòrovna s’ocupava de la maison. Nos parlerem a mieja votz. La Mària Iegòrovna me disset amistosament lo meschant sang que se fasian tots a causa de ma baralha emb Shvabrin.

– Quò me glacet los sangs quand nos disseren que voliatz vos batre emb de las espajas. De son-t-ilhs bizards, los òmes ! Per una paraula de travers que aurian segurament obludada una setmana pus tard, son prestes a s’estripar e a sacrifiar pas solament lor vita, mas lor consciéncia, mai lo bonur de los que… Mas sei segura que quo es pas vos que avetz començat. Quo es probablament Alexei Ivanich que ne’n es causa.

– Que zo vos fai pensar, Mària Ivànovna ?

– Quo es entau. Es talament mocandier. Aime pas Alexei Ivanich. M’es plan aïssable. Pertant, chausa estonanta, per ren au monde li voldriá desplaire. Auriá tròp paur. 

– E que ne’n pensatz, Mària Ivànovna : li plasetz o li plasetz pas ? 

La Mària Ivànovna ne’n bretoneget e venguet tota roja.

–  M’es ’vis, çò-disset, pense que li plase. 

– Que zo vos fai pensar ? 

– M’a fait una damanda.

– Una damanda ? Vos a fait una damanda ? Quoras ?

– Antan. Benleu dos mes avant que venguessetz.

– E lo volgueretz pas ? 

– Coma vesetz. De segur, Alexei Ivanich es un òme fin, de bona familha e que a dau ben ; mas quand pense que lo faudriá potonar jos la corona davant tots… Per ren au monde ! E i a pas de fortuna que tene !

Las paraulas de la Mària Ivànovna me drubiren los uelhs e me fagueren comprener tot plen de chausas. Comprenguí perqué Shvabrin voliá tant ne’n dire dau mau. Aviá probablament remarcat nòstre penchant l’un per l’autre e eissaiava de nos eslunhar l’un de l’autre. Las paraulas que eran causa de nòstra baralha me sembleren enquera mai aïssablas quand, au luòc d’una mocariá grossiera, veguí una calomnia calculada. Mon enviá de punir l’insolent mau-disent ne’n fuguet pus fòrta, e quò me tainava de trobar lo moment.

Esperí gaire de temps. L’endeman, dau temps que era a escriure una elegia e que rosjava ma pluma en cherchar la rima, Shvabrin tustet jos mon fenestron. Laissí ma pluma, prenguí mon espaja e surtí.

– Perqué esperar enquera ? me disset Shvabrin. Degun nos survelha. Anam a la ribiera. I seram pas desrenjats.

Partirem sens ren dire. Davalarem lo sendareu redde, nos arresterem rasis l’aiga e tirerem nòstras espajas. Shvabrin era pus adrech que me, mas ieu era pus fòrt e pus ardich. Monsieur Beaupré, que era estat sodard, m’aviá donat de las leiçons d’escrima e ne’n profechí. Shvavrin cresiá pas trobar un enemic tan dangieros. Passerem un moment sens poder nos far de mau, mas a la fin, coma aviá remarcat que Shvabrin flacava, me metí de l’atacar emb mai de vigor e lo butí quasi jusc’a dins l’aiga. Tot d’un còp auví quauqu’un credar mon nom. Virí la testa e veguí Savielich que davalava lo terme per lo sendareu en correr… A ’queu moment, quò me trauquet la peitrena dejos l’espatla drecha. Tombí e perdí coneissença.