LA FILHA DAU CAPITANI Chapitre VIII
CHAPITRE VIII
L’ÒME PAS CONVIDAT
L’òme pas convidat es pieg que lo Tatar. Proverbe
La plaça se voidet. Me teniá totjorn d’en-pès au mesma endrech e podiá pas metre de l’òrdre dins mas idéias trebladas per de las impressions tant orriblas.
Pas aver de novelas de la Mària Ivànovna me tormentava mai que tot. Ente era ? Que li aviá arribat ? Aviá-t-ela agut lo temps de se sarrar ? Son refugi era-t-eu segur ? La testa plena de ’quelas pensadas angoissosas, entrí dins la maison dau comandant… Tot era desert ; las chadieras, las taulas, los còfres eran esbolhats, la vaissela cassada, tot era espansilhat. Corguí en naut dau pitit eschalier que montava au salon e, per lo prumier còp de ma vita, entrí dins la chambra de la Mària Ivànovna. Veguí son liech desvirat per los coquins ; l’armari era desfonsat e pilhat ; la lampa bruslava enquera davant lo cabinet de las icònas, voide aitot eu. Avian pas tocat lo miralh enquera pendilhat sus lo trumeu. Ente podiá estre l’ocupanta de ’quela chambra tota simpla de jòuna filha ? Una pensada terribla me trauquet l’esperit : l’imaginí dins las mans daus bandits. Mon còr se sarret de dolor. Me metí de purar e de purar, e prononcií a votz nauta lo nom de mon aimada… A ’queu moment, auví un bruch legier e la Palasha surtit de darreir l’armari, palla e tremolanta.
– A, Piòtr Andreich ! disset, en se crosar las mans, ’quala jornada ! Quau malur !
I teniá pus.
– E la Mària Ivànovna ? damandí. Que es devenguda, la Mària Ivànovna ?
– La domaisela es pas mòrta, respondet la Palasha. Es sarrada chas l’Acolina Pamfílovna.
– La femna dau pòpe ! m’escredí espaventat. Mon Diu ! Quo es ’lai que es Pogachòv !..
Me lancí defòra e corguí coma un fòu a la maison dau pestre, sens ren veire, sens ren sentir. Alai, òm auviá daus òmes s’esbadoirar, s’espofidar, chantar… Pogachòv taulejava coma sos amics. La Palasha m’aviá segut. Li damandí discretament d’anar querre l’Acolina Pamfílovna. Un moment aprep, la femna dau pòpe venguet dins l’entrada emb una botelha voida dins las mans.
– Per l’amor de Diu, ente es la Mària Ivànovna ? damandí emb un esmai que vos podriá pas dire.
– Es chas me, mon dròlle, coijada sus lo liech, ’lai darreir lo mianadis, respondet la femna dau pòpe. E ben, Piòtr Andreich, avem cujat aver un grand malur, mas, Diu mercés, tot s’es ben passat. Lo coquin veniá de se metre a taula per disnar que la paubra pita tornet a ela e se metet de gemar !.. Quò me sumsit. Lo brigand z’auvit :
– Qui es ’quí a se plensinhar, la vielha ?
E me de saludar lo raubaire en me clinar plan bas.
– Quo es ma neboda, Majestat ; es malauda, quò vai far doas setmanas que es coijada.
– Es jòuna, ta neboda ?
– Es jòuna, Majestat.
– E ben la vielha, fai-la me veire ta neboda.
Creguí que mon còr anava ’restar de batre, mas que far ?
– A ton servici, Majestat, solament la dròlla se podrá pas levar per venir au davant Ta Majestat.
– Quò i fai ren, la vielha, i vau anar veire ieu-mesma.
E figura-te que lo coquin anet darreir lo mianadis, tiret la cortina e espiet emb sos uelhs de faucon ! e ’ribet ren… Lo bon Diu nos sauvet. Creu-zo si voles, ieu e mon òme eram prestes a morir coma daus martirs. Per bonur, ela, ma pita ausela, lo coneguet pas. O Diu, o Diu ! Quo es dau brave, òm pòt dire ! Lo paubre Ivan Cozmich, qui agués pensat ? E la Vassilissa Iegòrovna ? E Ivan Ignàtich ? Perqué se ? Coma quò se fai que vos an esparnhat ? E Shvabrin, vei ! Coma es ! S’es fait copar los piaus en redond e aura es ’quí a taulejar coma ilhs ! Sap plan i far, òm pòt pas dire ! Quand parlí de ma neboda malauda, me paret un còp d’uelh, me podetz creire, aguessatz dich que me traucava emb un coteu. Mas nos a pas traïts ; que ne’n siá mercejat.
A ’queu moment, quò se metet de s’esbadoirar e òm auvit la votz dau pair Gueràssim. Los taulejaires damandavan dau vin e l’òme de la maison credava a sa companha. La femna dau pòpe tornet far lo servici.
– Tornatz chas vos, Piòtr Andreich, disset. Ai pas lo temps de vos parlar. Los coquins son a se sadolar. Vos ’ribará malur si tombatz entre las mans daus sadolauds. Au reveire, Piòtr Andreich. ’Ribará çò que ’ribará. Queraque lo bon Diu nos abandonará pas.
La femna dau pòpe se’n anet. Un pauc assuausat, torní a mon lotjament. En passar rasis la plaça, veguí quauques Bashquirs amodelonats autorn de las forchas que tirgossavan las bòtas daus penduts. Retenguí malaisadament la colera que me montava en me dire que quò serviriá de ren de tombar sus ilhs. Los brigands corrian de çai de ’lai dins la fortaressa, pilhavan las maisons daus oficiers. Pertot òm auviá credar los rebelles que se sadolavan. Arribí chas me. Savielich m’esperava davant la pòrta.
– Lauvat siá Diu ! credet quand me veguet. Era pas loenh de creire que los coquins t’avian ’trapat un còp de mai. E ben, mon pitit Piòtr Andreich, zo creirias-tu ? nos an tot raubat, los brigands : los vestits, lo linge, los gatges, la vaissela… An ren laissat. Mas quò i fai ren. Diu mercés, t’an laissat partir ! As conegut lor ataman ?
– Non, l’ai pas conegut. Qui es-quò ?
– Coma ? As obludat lo sadolaud que se faguet balhar ton manteu a l’auberja ? Un manteu de peu de lebre tot nuòu ; e eu, lo sauvatge, faliá veire coma faguet petar las cosduras quand se lo metet sus se !
Ne’n reveniá pas. En efiech, Pogachòv e mon guide se retiravan coma doas gotas d’aiga. Me calculí que eran la mesma persona e comprenguí la rason de la gràcia que m’aviá consentida. Podiá nonmas m’estonar de ’quel enchadenament d’azards plan estranh : lo manteu de jòune dròlle donat ad un corchamins m’aviá sauvat de la còrda e lo sadolaud que trabuchava dins las auberjas assietjava las fortaressas e fasiá trantalhar l’Estat.
– Damandas pas per minjar ? damandet Savielich, totjorn lo mesma dins sas abitudas. Aquí i a ren, vau anar fodinar e trobarai ben quauqua ren a te far.
Un còp tot sol, me metí de me calcular. Que deviá far ? Demorar dins la fortaressa somesa au brigand o ben segre sa tropa, quò era pas oneste per un oficier. Lo dever comandava que fuguesse ente podiá servir ma patria dins las condicions presentas, plan malaisadas… Mas l’amor me conselhava fortament de demorar coma la Mària Ivànovna per la defendre e la parar dau mau. Mai si prevesiá immancablament e dins pauc de temps un chamjament de las circonstàncias, podiá nonmas me rosjar los fetges en pensar au dangier de sa situacion.
Fuguí tirat de mas pensadas per un Cosac que venguet en correr m’anonciar que « lo grand tsar » , çò-disset, me damandava.
– Ente es ? respondí, preste a obaïr.
– Dins la maison dau comandant, respondet lo Cosac.
– Aprep disnar, nòstre tsar es anat aus banhs ; aura, se pausa. E ben, monsur l’oficier, òm veu que es una persona de grand linhatge : per disnar, a minjat dos pitits pòrcs grilhats e son banh de vapor es tan chaud que Taras Coròchquin z’a pas pogut endurar, que a balhat l’escobeta[1] a Fòmca Bicbàiev e que l’an pas cujat reviscolar emb una selhada d’aiga freja. Òm pòt pas dire, sas manieras son totas d’una noblessa… Ai auvit dire que aus banhs, a fait veire sas marcas de tsar sus sos tetons : d’un costat l’agla de doas testas, de la grandor d’una peça de cinc copecs, e de l’autre, sa persona.
Trobí pas utile de destrompar lo Cosac, e aní coma se a la maison dau comandant, en imaginar d’avança l’entrevuda e en taschar de preveire coma quò ’chabariá. Lo legeire pòt aisadament comprener que era gaire en estat de gardar mon sang-freg.
La nuech començava de tombar quand entrí dins la maison dau comandant. Las forchas sornas emb lurs victimas eran sinistras. Lo còrs de la paubra comandanta era totjorn esvenlat au pè dau balet ente dos Cosacs montavan la garda. Lo Cosac que m’aviá menat m’anet anonciar, fuguet un moment sens tornar, puei me faguet entrar dins la peça ente aviá fait tendrament mos adiussiatz a la Mària Ivànovna.
Me trobí davant un tableu inacostumat : a la taula cuberta d’una toalha e charjada de botelhas e de gobelets, eran sietats Pogachòv e benleu dietz chaps cosacs en bonets de forradura e en chamisa, eschaufats per lo vin, la chara roja e los uelhs lusents. Òm i vesiá pas Chvabrin, mai nòstre luòctenent cosac, los traitres recrutats novelament.
– A, monsur l’oficier ! disset Pogachòv quand me veguet. Sias benvengut e onorat. Fasetz-li una plaça.
Los parlaires se calheren. Me sietí sens ren dire a la riba de la taula. Mon vesin, un jòune Cosacs, linge mai crane, me botget un gobelet de meschant vin que toquí quitament pas. Espií ’quel atropament emb curiosetat. Pogachòv era sietat a la plaça d’onor, acobdat sus la taula, sa barba negra apoiada sus son ponh large. Los trachs de sa chara, reguliers e pas mauplasents avian ren d’un òme crudeu. S’adreçava sovent ad un òme de benleu cinquanta ans, un còp en li dire « comte », un autre còp Timofiéich, o ben « tonton ». Tots se tractavan en camaradas sens tesmonhar particularament de preferéncia a lor menaire. Se parlava de l’ataca de l’endeman, dau succès de la revòlta e de las operacions a venir. Chascun de ilhs se vantava, prepausava son idéia e se geinava pas per anar contra l’avis de Pogachòv. Quo es a ’queu conselh de guerra que fuguet decidit de marchar sus Orenborg, un movement azardos, que fuguet plan prep d’estre coronat de succès per nòstre malur. Lo lançament de l’operacion fuguet anonciat per l’endeman.
– Anem, mos frairs, disset Pogachòv, avant d’anar durmir, chantam ma pita chançon, la que aime lo mai. Chomacòv, comença !
Mon vesin enrotet d’una votz teuna una chançon melancolica de tonejaire e tots reprengueren en còr :
Fasas pas de bruch, mair, pita jarriça verda,
Per l’amor de laissar ton dròlle presimar.
Deman, paubre pitit, serai interrojat.
’Nirai davant lo tsar, lo jutge espaurissent.
E lo tsar emperaire me voldrá far parlar :
Dija-me, dija-me, raça de paisans,
Quaus eran tos amics, los brigands coma tu ?
Quantben eratz, vautres que eratz tots de bana ?
E ieu te respondrai, ò grand tsar ortodòxe,
Dirai la veritat, tota la veritat,
Que de mos camaradas, coma me, n’i aviá quatre :
Mon prumier camarada era la nuech escura
E mon segond amic, mon coteu damassat,
E mon tresesme amic era mon bon chavau,
E mon quatresme amic era mon arc tindat,
E mas flechas ponchudas eran mos messatgiers.
Te fau mos compliments, raça de paisans,
Que as saubut raubar mai saubut me respondre,
Per te recompensar, ieu te dòne, mon dròlle,
Au mitan de la plana, en mòda de palaiç,
Te dòne dos poteus coifats d’una traversa.
Vos podriá pas dire l’efiech que me faguet ’quela chançon plan simpla venguda dau pòble, que parlava de forchas, chantada per daus òmes que serian condamnats a estre penduts. Lors charas terriblas, lors votz armoniosas, lo ton melancolic que donavan a las paraulas, desjà pro fòrtas, tot quò m’aviá desvirat e ne’n era coma sumsit per l’orror d’una pressentida.
Los taulejaires begueren un darnier gobelet, se leveren de taula e saluderen Pogachòv. Los voliá segre, mas Pogachòv me disset :
– Sieta-te, vòle parlar coma tu.
Demorerem chara a chara.
Fuguerem un bon moment sens nos dire una paraula. Pogachòv m’espiava sens baissar los uelhs, per moments emb l’uelh mance meitat barrat, çò que li donava una mina finautina e mocandiera. Tot d’un còp, esclatet de rire emb una jòia tan naturala que, de lo veire, rissí aitot sens saber perqué.
– E ben, monsur l’oficier ? çò-disset. As agut paur, reconeis-zo, quand mos garç t’an passat la còrda au còu ? Crese ben que quò t’a fait veire daus lunons. T’aurian plan pendilhat a la traversa sens ton vaslet. L’ai conegut còp sec, la vielha raca. Te dobtavas-tu, monsur l’oficier, que l’òme que t’aviá menat a l’auberja era lo grand tsar en persona ?
Aquí, prenguet una mina solemna e misteriosa.
– As de grands tòrts envers me, contunhet, mas t’ai graciat per ta bontat, per m’aver rendut servici quand ieu era forçat de me sarrar per fugir mos enemics. Mai quo es pas ’chabat ! Te’n donarai enquera mai quand aurai reçaubut mon empèri ! Prometes de me servir leialament ?
La question dau coquin e son insoléncia me sembleren tan plasentas que me poguí pas retener de rachanar.
– Que te fai rire ? damandet en fruncir las ussas. Creses pas que sei lo grand tsar ? Respond sens destorn.
Fuguí treblat. Reconeitre un corchamins per lo tsar, me’n sentiá pas capable. Quò me semblava una caponariá imperdonabla. Lo tractar de brigand en fàcia, quo era signar ma mòrt e, çò que aviá estat preste a far davant las forchas jos los uelhs de tot lo monde dins lo fuòc subit de la colera, aurá me pareissiá de la gloriosetat inutila. Balançava. Pogachòv, sinistre, esperava ma responsa. A la fin (enquera aüei, pòde pas tornar pensar a ’queu moment sens me’n carrar), lo sense dau dever vencet la feblessa umana. Respondí a Pogachòv :
– Escolta, te vau parlar franchament. Jutja te-mesma, te pòde-ieu reconeitre per lo tsar ? Ses un òme d’entendement, veirias te-mesma que te vòle trompar.
– Qui pòde estre, a ton idéia ?
– Diu zo sap ; qui que sias, menas un juec dangieros.
Pogachòv me paret un còp d’uelh.
– Donc, creses pas que sei l’emperaire Piòtr Fedorovich. Metam que as rason. Mas, qui azarda ren a ren. Grishca Otrepiev[2] a ben reinat dins lo temps ! Pensa de me çò que voldras, mas demòra coma me. Que pòt-quò te far que quò siá ieu o ben quauqu’un mai ? Un pòpe o ben un autre, quo es un pòpe ! Sierv-me fidelament e leialament e te farai grand mareschau, mai prince. Que ne’n dises ?
– Non, respondí fermament. Sei nòble de naissença ; ai jurat fidelitat a l’emperairitz[3] : pòde pas te servir. Si me voles vertadierament dau ben, laissa-me partir a Orenborg.
Pogachòv se calculet.
– E si te laisse partir, prometes per lo mens de pas anar contra me ?
– Coma pòde zo te prometre ? respondí. Sabes ben que quò despend pas de me ; si me comanden d’anar combatre contra tu, i ’nirai. Aura, ses lo mestre, damandas a tos òmes d’obaïr. Que quò semblará si refuse de me batre quand ne’n auras mestier ? Ma vita es dins tas mans : si me laissas partir, sias remerciat, si me fas morir, Diu siá ton jutge ; per me, t’ai dich la veritat.
Ma sinceritat estonet Pogachòv.
– Entau siá, disset en me tustar sus l’espatla. Quand fau condamnar, fau condamnar, quand fau graciar, fau graciar. Vai-te’n au diable e fai çò que voldras. Deman, vaque me dire adiussiatz, aura vai te coijar ; lo durmir me fai becicar aitot me.
Laissí Pogachòv e surtí defòra. La nuech era pasibla e glaciala. La luna e las estelas raiavan sus la plaça e las forchas. Dins la fortaressa, tot era tranquille e sorne. Nonmas au cabaret òm vesiá la clardat dau fuòc e òm auviá credar los darniers bringaires. Parí un còp d’uelh a la maison dau pestre. Los contravents e lo portau eran barrats. Tot i pareissiá tranquille.
Arribat a mon lotjament, trobí Savielich que era aus cents còps de pas me veire. D’aprener que ieu era liure, ne’n aguet una jòia pas de creire.
– Lauva siá Diu ! disset en far lo signe de la crotz. A la pica dau jorn, partiram de la fortaressa e ’niram tan loenh que podram. T’ai fait quauqua ren per minjar ; minja, e aprep duerm coma dins los braç de Jesus jusc’a deman matin.
Seguí son conselh ; sopí de bon gost, puei m’endurmí sus lo quite planchat, abracat fisicament e moralament.
/https%3A%2F%2Fassets.over-blog.com%2Ft%2Fcedistic%2Fcamera.png)