LA FILHA DAU CAPITANI Chapitre VII

CHAPITRE VII

L’ASSAULT

A ma testa, a ma testa,

M’a plan servit ma pita testa

Trenta annadas e tres de mai.

Ailas, a pas ganhat, ma testa,

De privilegi mai de jòia, 

Pas de paraula encoratjanta

Pas mai d’onor e de galons ;

A meritat ma pita testa

Un parelh de madriers,

Una traversa d’aserau,

E un pitit nos de seda.

  Chançon populara

Durmí pas de la nuech e me des’bilhí quitament pas. Compatava anar au portau d’entrada de la fortaressa ente la Mària Ivànovna deviá passar e li dire au reveire un darnier còp. Sentiá au fons de me un grand chamjament ; mon esmai era plan mai suportable que la langor que m’estofava ’quilhs darniers temps. Emb la tristessa de la separacion se boiravan daus espers escurs mas deleitos, l’impaciéncia d’afrontar los dangiers e lo sentiment d’una ambicion nòbla. Veguí pas passar la nuech. M’aprestava per surtir, que ma pòrta se drubit e lo caporau me venguet raportar que nòstres Cosacs eran partits ’questa nuech, avian emmenat de fòrça Iolai, e que de la gent inconegudas chavauchavan rasis la fortaressa. De pensar que la Mària Ivànovna podriá pas partir, ne’n fuguí espaventat ; doní viste quauquas recomandacions au caporau e corguí chas lo comandant.

Començava far jorn. Me semblava que volava dins la charriera quand auví quauqu’un que me credava.

– Ente setz partit ? disset Ivan Ignàtich, quand m’aguet junt. Ivan Cozmich es au barri e m’a mandat vos querre. Pogachòv es arribat. 

– E la Mària Ivànovna ? Es partida ? damandí, angoissat.

– A pas agut lo temps, respondet Ivan Ignàtich ; la rota d’Orenborg es copada, la fortaressa es encerclada. Quò vai mau, Piòtr Andreich !

Anerem au barri, un tuquet format per la natura e fortifiat d’una palencada. Tots los abitants de la fortaressa s’i calhavan desjà. La garnison era sus pè de guerra. Lo canon era ’lai dempuei la velha. Lo comandant fasiá lo vai-e-ven davant son reng desgarnit de sodards. L’apròpcha dau dangier balhava au vielh guerrier una baudor inacostumada. Dins l’estepa, loenh de la fortaressa, una vintena de cavaliers anavan de çai de ’lai. Semblavan daus Cosacs, mas i aviá aitot permieg ilhs daus Bashquirs que eran aisats coneitre a lors bonets de lop cervier e lors carcais. Lo comandant faguet lo torn de sa pita armada e disset a sos sodards : 

– Anem, dròlles, aüei anem nos batre per nòstra sobeirana e faram veire au monde entier que som daus òmes valhents e leiaus !

Los sodards responderen en credar que eran prestes. Shvabrin era a costat de me e gardava totjorn los uelhs sus l’enemic. Lo cavaliers dins l’estepa, que avian remarcat lo movement dins la fortaressa, s’amasseren e se meteren de parlar entre ilhs. Lo comandant donet a Ivan Ignàtich l’òrdre d’afustar lo canon sus lo grope e alumet eu-mesma la mecha. Lo bolet brundit e volet dessus ilhs, sens far de mau a degun. Lo cavaliers s’escamperen còp sec, s’eissubiren, e l’estepa venguet deserta. 

Alaidonc la Vassilissa Iegòrovna arribet, acompanhada de la Masha que voliá pas demorar tota sola.

– E ben ? disset la comandanta. Ente ne’n es la batalha ? Ente es l’enemic ?

– L’enemic es pas loenh, respondet Ivan Cozmich. Si lo bon Diu vòu, tot anirai ben. E ben, Masha, as pas paur ?

– Non, pair. Ai mai paur tota sola dins la maison.

A ’queu moment me paret un còp d’uelh e faguet l’esfòrç de me sorire. Sens zo voler, sarrí la man sus la ponhada de mon espaja en me rapelar que, la velha, l’aviá reçaubuda de sas mans, coma per defendre mon aimada. Aviá lo còr en fuòc. Me vesiá coma son chivalier. Me tainava de provar que ieu era digne de sa fisança e que vengués lo moment decisiu.

De ’queu temps, de darreir una nautor a benleu una demiá versta de la fortaressa, vengueren de las tropeladas novelas e l’estepa fuguet tòst cuberta d’un fum d’òmes armats de lanças, d’arcs e de flechas. Permieg ilhs se vesiá un òme sus un chavau blanc, sabre desforrelat : quo era Pogachòv en persona. S’arrestet ; l’environeren, e probablament a son òrdre, quatre òmes surtiren dau grope per se lançar aus quatre galaups jusc’a rasis la fortaressa. Coneguerem nòstres traitres. Un de ilhs teniá una fuelha de papier jos son bonet, e sus la lança d’un autre era enastada la testa de Iolai. Desgatget la testa dau maluros Bashquir e la nos tiret per-dessus los palencs ; la testa tombet aus pès de nòstre comandant. Los traitres credavan :

– Tiretz pas ; surtetz au-davant dau tsar. Lo tsar es ’quí.

– Vautres vatz veire ! credet Ivan Cozmich. Dròlles ! fuòc !

Nòstres sodards tireren una salva. Lo Cosac que teniá la letra trantolet e rudelet de son chavau ; los autres torneren partir au galaup. ’Visí la Mària Ivànovna. Chucada per la vuda de la testa sagnosa de Iolai, eissaurelhada per la salva, pareissiá estorbida. Lo comandant credet au caporau e li comandet d’anar querre la fuelha dins la man de lo que avian tuat. Lo caporau surtit dins la plana e tornet en menar lo chavau dau Cosac per la brida. Paret la letra au comandant. Ivan Cozmich la legit per se tot sol, puei l’escendet e l’esbrijonet. De ’queu temps, los rebelles semblavan s’aprestar per l’ataca. La balas vengueren tòst estiflar a nòstras aurelhas e quauquas flechas se piqueren autorn de nautres e sus los palencs.

– Vassilissa Iegòrova ! disset lo comandant, quo es pas ’quí la plaça de las femnas ; dòsta la Masha de ’quí ; veses ben, la dròlla es mai mòrta que viva.

La Vassilissa Iegòrovna, que las balas avian un pauc dondada, espiet l’estepa ente se vesiá un grand movement, puei se viret vers son òme e li disset :

– Ivan Cozmich, la volontat de Diu siá facha dins la vita mai dins la mòrt : beneisis la Masha. Masha, vaque veire ton pair .

La Masha, palla e tremolanta, s’apropchet d’Ivan Cozmich, se metet de janoelhs e se clinet davant se jusc’a terra. Lo vielh comandant faguet sus ela tres signes de crotz ; puei la faguet tornar levar, la potonet e li disset d’una votz esmouguda :

– Anem, Masha, sias urosa. Preja lo bon Diu, t’abandonará pas. Si trobatz a te maridar emb un brave òme, Diu vos dòne amor e bon conselh ! Vivetz coma me e la Vassilissa Iegòrovna avem viscut. Adiu, Masha. Vassilissa Iegòrovna, emmena-la, e fai viste.

La Masha li sautet au còu e se metet de sanglutar.

– Mai nautres, embraçam-nos, disset la comandanta en purar. Au reveire, mon Ivan Cozmich. Perdòna-me si t’ai fait despiech per que que fugués.

– Adiu, ma femna, disset lo comandant en l’embraçar. Anem, quo es pro. Tornatz viste, viste, a la maison e, si quo es pas tròp tard, ’bilha la Macha d’un davantau de paisana ».

Seguí daus uelhs la Mària Ivànovna ; se viret darreir davant e me faguet un signe de testa. A ’queu moment, Ivan Cozmich se viret vers nautres e tota son atencion se portet sus l’enemic. Los rebelles a chavau se sarravan autorn de lor menaire e tot d’un còp, se meteren de davalar de lors chavaus.

– Aura, fau tener lo còp, disset lo comandant, quò vai estre l’assault…

A ’queu moment se leveren una sislada espaurissabla e daus crits ; los rebelles corrian sus la fortaressa. Nòstre canon era charjat de mitralha. Lo comandant los laisset venir au pus prep e faguet fuòc un còp de mai. Quò los ’masset en plen mitan de la tropelada. Los rebelles refluiren daus dos biais e sembleren balançar. Lor menaire demorava tot sol en avant. S’esbraciava emb son sabre e semblava los encoratjar arderosament… La credada e la sislada, un moment tombadas, torneren començar.

– Anem, dròlles, disset lo comandant ; aura, drubetz lo portau, batetz lo tambor. En avant per la surtida ; dròlles, seguetz-me !

Lo comandant, Ivan Ignàtich e ieu nos troberem delai lo barri, mas los sodards de la garnison, espaurits, avian pas bolegat.

– Perqué demoratz ’quí, dròlles ? credet Ivan Cozmich. Si fau morir, fau morir ; quo es lo dever d’un sodard !

A ’queu moment, lo rebelles corgueren sus nautres e bomberen dins la fortaressa. Lo tambor se taiset ; los sodards geteren ’lai lors fusilhs ; manquí tombar terra, mas me metí d’en-pès e entrí dins la garnison coma los rebelles. Lo comandant, nafrat a la testa, era au mitan d’un grope de brigands que li damandavan las claus. Volguí correr a son secors, mas quauques Cosacs fortauds m’atraperen, m’estacheren emb de las cenchas e me disseren :

– Vatz veire çò que ’rieba a los que vòlen pas obaïr au tsar !

Nos traineren dins las charrieras. Lo monde surtian de lors maisons emb lo pan e la sau[1]. Sonavan la clòcha. Tot d’un còp crederen dins la fola que lo tsar era sus la plaça, esperava los preisoniers e reçabiá los juraments de fidelitat. La fola se botjet sus la plaça e nos i tocheren aitot nautres.

Pogachòv[2] era sietat dins un fautuelh sus lo balet de la maison dau comandant. Era ’bilhat d’un manteu de Cosac roge esmaiat de galons. Un bonet naut de sabelina emb daus pendilhons d’aur era enfonsat sus sos uelhs que lusissian. Sa chara m’era pas inconeguda. Era environat de vielhs chaps cosacs. Lo pair Gueràssim, palle e tremolant, d’en-pès rasis lo balet, teniá una crotz e semblava suplicar Pogachòv per las victimas a venir. Sus la plaça leveren las forchas a la vai-viste. Quand apropcherem, los Bashquirs escarteren la gent e nos presenteren a Pogachòv. La clòcha s’arrestet e un silenci prigond tombet.

– Lo quau es lo comandant ? damandet l’impostor.

Nòstre luòctenent cosac surtit de la fola e designet Ivan Cozmich. Pogachòv espiet lo vielh sodard emb una mina menaçaira e li disset :

– Coma as ausat anar contra me que sei ton tsar?

Lo comandant, afeblit per sa nafra, amasset sas darnieras fòrças et respondet d’una votz fòrta :

– Ses pas mon tsar, ses un raubaire e un impostor, m’auves ?

Pogachòv aguet una mina sinistra e levet son mochanas blanc. Quauques Cosacs ’traperen lo vielh capitani e lo traineren a las forchas. A chavau sus la traversa apareguet lo Bashquir mutilat que aviam interrojat la velha. Teniá una còrda. Lo moment d’aprep, veguí lo paubre Ivan Cozmich pendilhat. Puei meneren Ivan Ignàtich davant Pogachòv. 

– Jura fidelitat au tsar Piòtr Feodorovich ! li disset Pogachòv.

– Ses pas nòstre tsar, respondet Ivan Ignàtich, en tornar dire las paraulas de son capitani. Tu, pitit, ses un raubaire e un impostor !

Pogachòv levet son mochanas un còp de mai e lo luòctenent coratjos fuguet pendut a costat de son vielh superior.

Venguet mon torn. Espií ardidament Pogachòv, preste a tornar dire las paraulas de mos camaradas tan nòbles. Alaidonc, emb un estonament que era pas de creire, au mitan daus menaires cosacs, portí los uelhs sus Shvabrin tondut en redond, en manteu de Cosac. S’apropchet de Pochachòv e li disset quauqua ren a l’aurelha. 

– Pendetz-lo ! disset Pogachòv, sens me ’visar. Me meteren lo nos sus lo còu. Comencí de dire una pregiera en me-mesma, en òfrir a Diu mon repentiment sincere per tots mos pechats,  en lo prejar de sauvar totas las personas que eran prep de mon còr. Me traineren jos las forchas. 

– Àias pas paur, àias pas paur, me disian mos murtriers, que volian benleu per de bon me donar dau coratge.

Tot d’un còp, auví credar :

– Esperatz, coquins ! Esperatz !

Los borreus se planteren. E vei, Savielich se trainava terra aus pès de Pogachòv.

– Nòstre pair, disiá mon paubre servent, de que te servirá la mòrt d’un paubre pitit dròlle, filh de monsur ? Laissa-lo partir ; ne’n tiraras una bona rançon e, per servir d’exemple e espaurir lo monde, damanda lor de me pendre a sa plaça, me que sei vielh !

Pogachòv faguet un signe e, còp sec, me destacheren e me laisseren.

– Nòstre tsar te perdòna, me disseren.

A ’queu moment, pòde pas dire que fuguí content d’estre esparnhat, mas totparier, dirai pas que quò me fasiá despiech. Mos sentiments eran tròp treblats. Me meneren un còp de mai davant l’impostor e me meteren de janoelhs. Pogachòv me paret sa man vargelada.

– Baisa-li la man, baisa-li la man ! disian autorn de me.

Mas aguesse mai aimat lo suplici lo mai crudeu que non pas una umiliacion pariera.

– Nòstre monsur Piòtr Andreich, fasas pas l’entestat ! Que quò te còsta ? Escrupis e potona la man dau co… (boès !), potona-li la man.

Boleguí pas. Pogachòv tiret sa man e disset en rachanar :

– Quo es que monsur l’oficier es esbaubit de jòia. Metetz-lo d’en-pès !

Me leveren e me laisseren en libertat. Me metí d’espiar la sega de la comediá orribla.

Los abitants comenceren los juraments de fidelitat. S’avançavan l’un darreir l’autre, potonavan lo crucifiç, puei se clinavan davant l’impostor. Los sodards de la garnison eran ’quí. Lo sartre de la companhiá, emb sos ciseus mau afilats, lor copava las treças de piaus. En secodre la testa, s’apropchavan de la man de Pogachòv. Lor balhava son perdon e los preniá dins sa tropa. Tot quò-’quí duret quasiment tres oras. A la fin, Pogachòv se levet dau fautuelh e davalet dau balet segut de sos chaps cosacs. Li meneren un chavau blanc decorat d’un arneschament plan riche. Dos Cosacs lo prengueren jos los braç e lo leveren sus la sela. Anonciet au pair Gueràssim que disnariá chas se. A ’queu moment i aguet un crit de femna. Quauques brigands traineren sus lo balet la Vassilissa Iegòrovna, estinhassada e desvestida. Un de ilhs aviá desjà trobat lo mejan de se ’bilhar de son mantelon. D’autres fasian segre daus eidredons, daus còfres, la vaissela per lo tè, lo linge e tota una pestelariá.

– Dròlles, credava la paubra vielha, laissatz-nos tranquilles. Mos amics, menatz-me ente es Ivan Cozmich.

Tot d’un còp, levet los uelhs vers las forchas e coneguet son òme.

– Coquins ! credet la paubra femna, que se coneissiá pus. Que li avetz fait ? Clardat de ma vita, Ivan Cozmich, ma chara testa valhenta de sodard, las baionetas daus Prussians t’an pas tocada, mai las balas daus Turcs, as pas donat ta vita dins un combat oneste, quo es un forçat eschapat que te l’a presa !

– Fasetz ’chabar la vielha fachilhiera ! disset Pogachòv. Un jòune Cosac li tustet sus la testa emb son sabre. Tombet mòrta sus los eschalons dau balet. Pogachòv partit. La gent corgueren darreir se.

---

[1] Òfrir lo pan e la sau es una vielha costuma russa per aculhir e onorar un vesitaire. (N. d. T.)

[2] Emelian Pogachòv (1742-1775), Cosac que soslevet los Cosacs, la pobladas localas e los servs au nòrd de la Mar Caspiana en 1773-74. Se fasiá passar per Peire III, l’emperaire que sa femna, l’emperairitz Catarina II faguet assassinar en 1762. Executat a Moscòu. (N. d. T.)