LA FILHA DAU CAPITANI Chapitre VI

CHAPITRE VI

LA REVÒLTA DE POGACHÒV

Dròlles, dròllas, escoltatz donc,

Çò que los vielhs vos van contar.

Chançon

Avant de ne’n venir a la descripcion daus eveniments estranhs que ne’n ai estat tesmoenh, deve dire quauques mots de la situacion dins la província d’Orenborg a la fin de l’annada 1773.

’Quela província plan bela mai richa era poblada d’una multituda de gropes meitat sauvatges que reconeissian l’autoritat daus sobeirans russes dempuei gaire de temps. Lors revòltas a tot moment, lor inacostumança a las leis e a la vita ciutadana, lor inconsequéncia e lor crudeutat, damandavan de la part dau governament una survelhança permanenta per los mantener dins un estat d’obaïssença. Bastiren de las fortaressas dins daus endrechs reconeguts coma favorables e las pobleren en granda partida de Cosacs, que eran dempuei dau temps los mestres de las doas ribas de Iaíc. Mas dempuei quauque temps, los quites Cosacs de Iaíc, que avian lo dever de mantener la patz e la seguretat de ’queu país, eran venguts per lo governament daus subjects bolegaires e dangieros. En 1772, i aguet un soslevament dins la mai importanta de lors vilòtas. La rason ne’n era las mesuras severas que lo generau Traubenberg aviá presas per menar lor tropa a l’obaïssença volguda. La consequéncia ne’n fuguet lo murtre sauvatge de Traubenberg, un chamjament de govern que los Cosacs fagueren a lor mòda e, per ne’n ’chabar, la repression de la rebellion emb la mitralha e las execucions.

Quò se passet pauc de temps avant que arribesse a la fortaressa de Bielogòrc. Tot era suau, o dau mens, zo pareissiá ; los superiors cregueren un pauc tròp a la legiera au repentiment daus rebelles finautins, secretament esmalits, que esperavan la prumiera enchaison per tornar far lor desbrege.

Tòrne a mon recit.

Un ser, dins los prumiers jorns dau mes d’octòbre de 1773, era tot sol chas me a escoltar udlar lo vent de darriera e ’visar per la fenestra las nivols que corrian rasis la luna, quante me vengueren querre au nom dau comandant. Partí còp sec. Chas lo comandant, trobí Shvabrin, Ivan Ignàtich e lo luòctenent cosac. Veguí pas la Vassilissa Iegòrovna, mai la Mària Ivànovna. Lo comandant me saludet ; pareissiá plan consiros. Barret la pòrta emb clau, nos faguet tots sietar, manca lo luòctenent que demoret campat davant la pòrta. Surtit un bocin de papier de sa pòcha e nos disset :

– Mossurs los oficiers, una novela plan importanta ! Escoltatz çò que escriu lo generau.

Prenguet sas lunetas e legit çò que seg :

« A Monsur lo Comandant de la fortaressa de Bielogòrsc

lo Capitani Mirònov

 Secret

Vos assabente personalament, que lo Cosac de Don rebelle eschapat e eschismatic[1] Emelian Pogachòv, que a l’insoléncia imperdonabla d’usurpar lo nom dau defunt emperaire Peire III, a amassat una tropa de brigands, soslevat daus vilatges e a desjà saquejat quauquas fortaressas en menar pertot lo pilhatge e los assassinats mortaus. A ’quel efiech, quand reçaubretz la presenta, Monsur lo Comandant, deuretz imediatament prener las mesuras apropriadas per fin de rebutida dau brigand e impostor sus-nommat e, si far se pòt, d’anientiment totau dau dich, vengués a se virar contra la fortaressa confiada a vòstre soenh. »

– Prener las mesuras apropriadas ! disset lo comandant en dòstar sas lunetas e en plejar lo papier. Aisat dire, perdiu. Quo es que es fòrt, lo coquin, e nautres, avem en tot cent trenta òmes, sens comptar los Cosacs, que òm ne’n pòt ren esperar de bon, siá dich sens dire de mau de tu, Maximich. (Lo luòctenent cosac aguet un sorire en-dejos.) De totas faiçons, i podem ren, mossurs los oficiers ! Siatz irreprochables, establissetz daus torns de garda e de las rondas de nuech ; en cas d’ataca, barratz los portaus e fasetz venir los sodards. Tu, Maximich, garda los uelhs sus tos Cosacs. Inspectatz lo canon e netiatz-lo coma fau. Mas subretot, gardatz tot quò-’quí secret, de maniera que degun dins la fortaressa zo puesche saber avant l’ora. »

Quand aguet donat ’quelas instruccions, Ivan Cozmich nos faguet surtir. Partirem ensemble, ieu e Shvabrin, e pensava a çò que veniam d’aprener.

– Coma pensas que quò ’chabará ? li damandí.

– Diu zo sap, respondet, veiram ben. Per lo moment vese ren de greu. Benleu que…

Puei venguet pensatiu e, distrachament, se metet d’estiflar una chançon francesa.

Maugrat totas nòstras precaucions, la novela de la preséncia de Pogachòv s’espandet dins la fortaressa. Ivan Cozmich aviá beu respectar sa femna, per ren au monde li agués fait coneitre un secret que li fugués donat dins lo quadre dau servici. Quand aviá reçaubut la letra dau generau, s’era enginhat adrechament per eslunhar la Vassilissa Iegòrovna, disent que lo pair Gueràssim aviá reçaubut de las novelas plan estonantas d’Orenborg e que las gardava en grand secret. La Vassilissa Iegòrovna volguet còp sec anar veire la femna dau pòpe e, seguent lo conselh d’Ivan Cozmich, menet la Masha coma ela per dire que demorés pas tota sola a s’einoiar.

Ivan Cozmich, demorat lo sole mestre, nos aviá fait venir còp sec e barrat la Palasha dins la granja per que nos pogués pas escoltar darreir la pòrta. 

La Vassilissa Iegòrovna tornet sens aver ren pogut aprener de la femna dau pòpe e saubet que, pendent son abséncia, i aviá agut una conferéncia chas Ivan Cozmich e que la Palachca aviá estada barrada emb clau. Se calculet que son òme l’aviá afinada e entreprenguet de lo far parlar. Mas Ivan Cozmich aviá prevut l’ataca. Sens gran se treblar, respondet fermament a sa companha curiosa :

– Veses, nòstra femna, las femnas an agut l’idéia de far bruslar de la palha dins los forns e, vut que quò pòt menar un malur, ai donat l’òrdre formau a las femnas d’aura en çai de pas far bruslar de palha, de far bruslar de las bròchas de boesc mòrt.

– Mas perqué avias mestier de barrar emb clau la Palachca ? damandet la comandanta. Perqué la paubra dròlla es demorada dins la granja jusc’a temps que fuguessam tornadas ?

Ivan Cozmich esperava pas ’quela question ; s’embraulhet e fanfonhet quauquas paraulas sens cencena. La Vassilissa Iegòrovna veguet que son òme l’aviá afinada ; mas sapchent que ne’n tirariá ren de mai, ’restet de li pausar de las questions e chamget la conversacion per parlar de cocombres dins l’aiga-sau que l’Acolina Pamfílovna aprestava coma degun mai. La Vassilissa Iegòrovna ne’n poguet pas trobar lo durmir de la nuech e cujava pas devinar çò que son òme aviá dins l’idéia que ela deviá pas saber.

L’endeman, en tornar de la messa, veguet Ivan Ignàtich que era a far surtir de dedins lo canon de las pelhas, daus calhaus, daus brochilhons, daus ossilhons e sai pas que de borrilh que los goiats i avian conhat.

– Que voldriá-quò dire ’quilhs aprestaments militars, se penset la comandanta, si quo era pas que esperen una ataca daus Quirguiz ? Mas Ivan Cozmich m’agués gran escondut de las pitas bricòlas parieras. 

Credet a Ivan Ignàtich, plan decidida de ne’n tirar lo secret que minava sa curiosetat de dama.

La Vassilissa Iegòrovna li faguet quauquas remarcas en parlar daus afars de la maison, parier coma un jutge que comença son enquesta emb de las questions segondarias per l’amor d’endurmir la mesfiança de lo que respond. Puei demoret un moment sens ren dire, aguet una bufada e disset en secodre la testa :

– O diu, o Diu, Senhor ! Ne’n veiquí de las novelas ! Que vai-quò far tot quò-’quí ?  

– A ma paubra ! respondet Ivan Ignàtich. Lo bon Diu es pietados ; avem pro sodards, fòrça poldra e ai netiat lo canon. Queraque, lo rebutiram ben, lo Pogachòv. Lo pòrc minjará pas si lo bon Diu li balha pas. 

– Qual òme es-quò, ’queu Pogachòv ? damandet la comandanta.

Aquí, Ivan Ignàtich se rendet compte que aviá tròp parlat e se mordet la linga. Mas quo era tròp tard. La Vassilissa Iegòrovna lo forcet de li tot desvelar, en li prometre de ne’n parlar a degun.

La Vassilissa Iegòrovna tenguet paraula e ne’n disset pas un mot, manca a la femna dau pòpe, e quo era nonmas perque sa vacha, que contunhava de pradelar dins l’estepa, riscava d’estre raubada per los brigands.

En ren de temps, tot lo monde parleren de Pogachòv. Ne’n disian quò-’quí e quò-’lai. Lo comandant mandet lo luòctenent cosac en reconeissença en li recomandar de ben veire çò que ne’n era dins los vilatges e las fortaressas daus alentorns. Lo luòctenent tornet dos jorns pus tard e declaret que, dins l’estepa, a seissanta verstas de la fortaressa, aviá vut sai pas quant de fuòcs, e que daus Bashquirs li avian dich que una fòrça inconeguda s’avançava. A part quò, podiá ren dire de segur, perque aviá agut paur d’anar pus loenh.

Òm remarcava dins la fortaressa un bolegadis inacostumat daus Cosacs ; s’amassavan en modelons dins totas las charrieras, parlavan entre ilhs e se separavan quand vesian un dragon o ben un sodard de la garnison. Daus espions fugueren plaçats. Iolai, un Calmic baptejat, faguet au comandant una denonciacion plan importanta. Las declaracions dau luòctenent, d’aprep Iolai, eran messongieras. Un còp tornat, lo Cosac traitre aviá contat a sos camaradas que era anat chas los rebelles, s’era presentat a lor menaire en persona que li aviá permes de li baisar la man, e que avian parlat tots dos tot un moment. Lo comandant faguet còp sec arrestar lo luòctenent e nommet Iolai per lo remplaçar. La novela fuguet aculhida per los Cosacs emb un desplaser visible. Romavan a votz nauta, e Ivan Ignàtich, que executava los òrdres dau comandant, s’auvit dire :

– Atend-te, ton torn vendrá ben, rat de garnison !

Lo comandant comptava interrojar lo preisonier lo jorn mesma, mas lo luòctenent aviá fugit emb l’ajuda de sos complices.

’Quela circonstància novela aumentet l’esmai dau comandant. ’Traperen un Bashquir portaire de fuelhas sediciosas. Per ’questa enchaison, lo comandant penset tornar amassar sos oficiers e eslunhar un còp de mai la Vassilissa Iegòrovna emb una rason versemblabla. Mas Ivan Cozmich, que era un òme plan simple e franc, trobet quitament pas d’autre mejan que lo que li aviá desjà servit.

– Sabes, Vassilissa Iegòrovna, çò-disset, en poschicar, lo pair Gueràssim a reçaubut de la vila…

La comandanta li copet la paraula. 

– ’Chaba-te, Ivan Cozmich. Queraque, voles reünir una conferéncia per parlar sens me d’Emelian Pogachòv ; m’afinaras pas dos còps.

Ivan Cozmich s’escarcalhet.

– Anem, nòstra femna, si sabes tot, ma fe, demòra ; parlaram ben davant tu.

– Òc plan, nòstre òme, respondet, pas la pena de finassar, fai venir los oficiers.

Tornerem far una amassada. Ivan Cozmich legit, en preséncia de sa femna, la credada de Pogachòv, escricha per quauque Cosac gaire instruich. Lo brigand declarava son intencion de marchar sens esperar sus nòstra fortaressa ; damandava aus Cosacs e aus sodards de segre sa tropa, conselhava aus superiors de se pas opausar e lor prometiá de los executar dins lo cas contrari. La credada era escricha emb de las paraulas grossieras, mas fòrtas, que devian dangierosament  impressionar los esperits de la gent dau pòble.

– Lo coquin ! credet la comandanta. Que nos ausa damandar ? De l’anar aculhir e de pausar los drapeus a sos pès ! A lo filh de loira ! Sap pas que quò fai quaranta ans que som dins l’armada, e que, Diu mercés, avem vut de tot ? Seriá possible que daus oficiers aguessan desjà obaït ad un brigand ? 

– M’es ’vis que quò deuriá pas estre, respondet Ivan Cozmich. Ai auvit dire que lo brigand a desjà pres tot plen de fortaressas. 

– En efiech, eu pareis ben fòrt, remarquet Shvabrin. 

– Vam d’abòrd saber quala es sa fòrça vertadiera, disset lo comandant. Vassilissa Iegòrovna, balha-me la clau de la granja. Ivan Ignàtich, marcha querre lo Bashquir e damanda a Iolai de nos portar los foets. 

– Un moment, Ivan Cozmich, disset la comandanta en se levar. Laissa-me menar la Masha en quauque luòc, loenh de la maison. Si auva credar, prendra paur. E mai ieu, per tot dire, los parcisse ben, los interrogatòris. Fasetz sens me.

Dins lo temps, la tortura era talament enraijada dins las costumas de la justícia que lo decret benvengut que l’abolissiá demoret dau temps sens efiech. Pensavan que l’avoament dau criminau era indispensable per lo condamnar, una idéia que era pas solament sens fondament, mas juridicament absurda, per l’amor que, si la denegacion de l’accusat es pas acceptada coma pròva de son innocéncia, l’avoament deuriá estre d’autant mens una pròva de sa culpabilitat. Enquera aüei, auve quauques còps daus jutges se plànher de l’abolicion de ’quela costuma barbara. De nòstre temps degun dobtava de la necessitat de la tortura, los jutges, mai los justiciables. Alaidonc l’òrdre dau comandant estonet e esmouguet degun de nautres. Ivan Ignàtich anet querre lo Bashquir, que era barrat emb clau dins la granja de la comandanta e, un moment pus tard, fagueren entrar lo preisonier dins l’antichambra. Lo comandant damandet de lo li menar.

Lo Bashquir faguet malaisat per passar lo bassoelh (aviá de las chadenas aus pès) ; quitet son bonet naut e s’arrestet a la pòrta. L’espií e ne’n tremolí. Obludarai jamai ’quel òme. Pareissiá aver dins los seissanta-e-dietz ans. Aviá pas de nas, pas d’aurelhas. Sa testa era rasada ; en plaça de la barba aviá quauques piaus gris, era pitit, magre e endorsat, mas sos uelhs tatars lusissian coma dau fuòc.

– E-e ! vielh lop, faguet lo comandant que, quand veguet ’quilhs signes terribles, coneguet un daus insurgents punits en 1741 ; òm diriá que ses desjà tombat dins nòstras trapelas. Quo es pas lo prumier còp que te rebellas, de veire coma t’an chapusat la figura. Vaque pus prep ; dija-me, qui t’a fait venir ’quí ?

Lo vielh Bashquir se taisiá e ’visava lo comandant coma si fugués completament einnocent.

– Perqué dises ren ? contunhet Ivan Cozmich. Benleu que comprenes pas un mot de russe. Iolai, damanda-li dins vòstre lingatge qui l’a mandat a nòstra fortaressa.

Iolai reviret en linga tatara la question d’Ivan Cozmich. Mas lo Bashquir lo ’visava emb la mesma mina e respondiá pas una paraula.

– Te farai plan parlar ! Dròlles ! Fasetz quitar sa chamisa rejada a ’quel einnocent e lauratz-li un pauc l’eschina. E tu, Iolai, mesfia-te de pas lo mancar !

Dos invalides se meteren de des’bilhar lo Bashquir. La chara dau maluros disiá son desrei. ’Visava de tots los biais, coma una sauvatgina ’trapada per daus goiats. Quand un daus invalides li prenguet los braç, se los passet darreir lo cagoelh e montet lo vielh sus sas espatlas e que Iolai li esmanciet emb lo foet, lo Bashquir aguet una gemada febla, suplicanta, puei, en quintar la testa en arreir, drubit la gòrja e faguet veire un pitit tròç de charn que bolegava en plaça de la linga.

Quand pense que quò se passet de mon temps de vita e que ai pro viscut per veire lo regne clement de l’emperaire Alexandre[2], ne’n revene pas daus progrès que an fait en pauc de temps l’educacion e l’espandiment de las reglas d’umanitat. Òme jòune ! te tombessan ’quelas nòtas entre las mans, rapela-te que los chamjaments los melhors e los mai solides son los que venen de l’amelhorament de la mors, sens bassacaments violents.

Eram tots orrifiats.

– Anem, disset lo comandant, m’es ’vis que ne’n tiraram ren. Iolai, mena lo Bashquir dins la granja. Nautres, mossurs, nos fau enquera parlar de chausas autras.

Eram a estimar nòstra situacion, quand tot d’un còp la Vassilissa Iegòrovna entret dins la peça, desalenada e desvirada que quo era pas de creire.

– Que te ’rieba ? » damandet lo comandant, estonat. 

– Mos amics, es ’ribat un grand malur ! respondet la comandanta. An pres la fortaressa de Nijneòzero eimatin. Un vaslet dau pair Gueràssim ne’n tòrna. Los a vuts i entrar. An pendut lo comandant e tots los oficiers. An faits preisoniers tots los sodards. Van estre tòst ’ribats ’quí !

Fuguí plan chucat per ’quela novela que esperavam pas. Lo comandant de la fortaressa de Nijneòzero, un òme jòune, tranquille e modeste, m’era pas inconegut. Dos mes avant, en venent d’Orenborg, s’era ’restat chas Ivan Cozmich emb sa jòuna femna. Nijneòzero era a benleu vint-e-cinc verstas de nòstra fortaressa. Deviam d’una ora a l’autra nos esperar a l’ataca de Pogachòv. Veguí clarament lo malastre que menaçava la Mària Ivànovna e ne’n fuguí sang-glaçat. 

– Escoltatz, Ivan Cozmich ! dissí au comandant ; nòstre dever es de defendre la fortaressa jusc’a nòstre darnier bufe ; per quò-’quí, i a ren a dire. Mas fau pensar a la seguretat de las femnas. Enviatz-las a Orenborg, si la rota es enquera libra, o ben dins una fortaressa tròp eslunhada per que los brigands la pueschan atenher.

Ivan Cozmich se viret vers sa femna e li disset : 

– En efiech, nòstra femna, creses pas que vaudriá benleu mai que anessetz un pauc pus loenh, lo temps que reglam lor compte aus rebelles ?

– Faribòlas ! disset la comandanta. Sabes una fortaressa ente las balas pòden pas estiflar ? Perqué la de Bielogòrsc seriá pas segura ? Diu mercés, quò vai far vint-e-dos ans que restem aquí. Avem vut daus Bashquirs mai daus Quirguiz : queraque, tendram ben lo còp davant lo quite Pogachòv ! 

– E ben, nòstra femna, repliquet Ivan Cozmich, demòra, si te fias de nòstra fortaressa. Mas qu’anem far de nòstra Masha ? Quò ’nirá si tenem lo còp o ben si nos envien dau sicours. Mas si per cas los brigands prenen la fortaressa ?

– E ben, alaidonc…

Aquí la Vassilissa Iegòrovna fanfonhet e trobet pus ren a dire, en laissar veire un esmai pas de creire.

– Non, Vassilissa Iegòrovna, contunhet lo comandant, en remarcar que sas paraulas fasian de l’efiech, benleu per lo prumier còp de sa vita. Quò vau ren de la laissar ’quí, la Masha. La faram anar a Orenborg, chas sa minin. En-lau, an pro sodards e pro canons, mai un mur de peiras. Mai a tu, te conselhariá d’i anar ; as beu estre vielha, pensa çò que t’arribará si assaulten e prenen la fortresse.

– Anem ! disset la comandanta, entau faram, faram partir la Masha. Mas per me, te metes quitament pas en testa de zo me damandar, partirai pas. I a pas de rason, venent vielha, de me separar de tu e de trobar una tomba ente serai sola dins un país estrangier. Vivem tots dos, moriram tots dos.

– Entendut, disset lo comandant. Aura, pas de temps a perdre. Vai aprestar la Masha per la rota. Deman matin a la pica dau jorn, partirá, e li donaram una escòrta, mai si avem pas tròp d’òmes. Mas ente es la Masha ?

– Chas l’Acolina Iegòrovna, respondet la comandanta. S’es trobada mau quand a apres que Nijneòzero era presa, ai paur que tombe malauda. O Diu Senhor, venir vielh per veire quò-’quí !

La Vassilissa Iegòrovna anet aprestar lo despart de sa filha. La conversacion chas lo comandant contunhet, mas desjà ieu i preniá pus part e escoltava pus ren. Au sopar, la Mària Ivànovna aviá la chara palla e chafrelhada. Mingerem sens ren dire e nos leverem de taula pus tòst que de costuma ; saluderem tota la familha e anerem chascun chas se. Mas aviá fait exprès d’obludar mon espaja e la torní querre ; aviá idéia que trobariá la Mària Ivànovna tota sola. En efiech, m’esperava a la pòrta e me tornet mon espaja.

– Adiussiatz, Piòtr Andreich ! me disset, en purar. Me fan anar a Orenborg. Vivetz e siatz uros ! Benleu que lo Senhor nos permetrá de nos tornar veire ; autrament…

Se metet de sanglutar. La prenguí dins mos braç.

– Au reveire, mon angel, li dissí. Au reveire, mon aimada, tu que vòle ! ’Riebe çò que ’ribará, creu-me, ma darniera pensada e ma darniera pregiera seran per tu !

La Masha sanglutava, sarrada contra ma peitrena. La potoní amorosament e surtí viste de la maison.

---

[1] La refòrma religiosa de 1663-1664 causet un eschisme entre l’egleisa orthodòxa e los vielhs-cresents, que volian gardar lo rites ancians. Pogachòv aviá viscut quauque temps dins un monastèri de vielhs-cresents en 1773. 

(N. d. T.)

[2] Alexandre I^er, emperaire de Russia (1801-1825), venceire de Napoleon (N. d. T.)